Hoe komt het dat een sterk merk van kwalitatief hoogstaande producten in rook kan opgaan?
Dat is het verhaal van de Japanse firma Nihon Seiko Kenkyusho uit Tokyo. De naam zal waarschijnlijk geen belletje doen rinkelen. De merknamen Polarex en Unitron zal bij enkele amateur-astronomen op leeftijd nog iets zeggen. Binnen een kleine groep addicts is dat hét begrip voor de beste refractoren van de jaren 60 tot en met 80 van vorige eeuw.
De vroege geschiedenis
In de jaren dertig startte Nihon Seiko Kenkyusho met het maken van telescopen voor de Japanse markt. Na een onderbreking in de Tweede Wereldoorlog startte Nihon Seiko in de jaren vijftig terug met het maken van telescopen.
De basismerken van Nihon Seiko waren Seiko Scopes en Polarex. In Amerika was er een invoerder en distributeur (United Trading Company) die onder de merknaam Unitron de telescopen op de markt bracht. In Europa werden dezelfde telescopen onder de merken Polarex en Weltblick op de markt gebracht.
Wat maakt het merk zo mythisch? Twee aspecten van de Polarex telescopen waren zeer belangrijk: de hoge kwaliteit en innovatie.
Polarex telescopen waren voor de amateur-astronomen in de tweede helft van de twintigste eeuw de meest kwalitatieve telescopen. Geen enkel ander merk kon tippen aan de kwaliteit van Nihon Seiko binnen dit segment. Optisch en mechanisch waren ze de beste. Tot de jaren zeventig was er weinig concurrentie in Europa.
De ingenieurs van Nihon Seiko waren ook zeer innovatief. Ze ontwierpen telescopen die zeer gebruiksvriendelijk waren en toch zeer robuust. Een Polarex telescoop is bijna niet stuk te krijgen. Het vakmanschap van toen kent weinig navolging. Bepaalde accessoires waren zeer vernieuwend. Nu nog kennen ze hun gelijke niet.
De Polarex telescoop was een systeem instrumenten. Dat betekent dat zowel de refractoren, monteringen en accessoires op elkaar waren afgestemd. De koper moest het merk niet verlaten om alle onderdelen te vinden voor zijn hobby. Polarex was niet de enige met een volledig telescoop systeem. Zeiss Jena, Takahashi, GOTO Tokyo en later Vixen hadden een dergelijk systeem.
Nihon Seiko had een belangrijk nadeel: de prijs. De telescopen waren zeer duur. Een kleine Polarex of Unitron kostte al vlug een maandloon. De prijs steeg nog meer toen de invoerrechten voor Japanse producten verhoogde. Dit maakte dat het prestige objecten waren. Een amateur-astronoom die een Polarex had kreeg aanzien binnen zijn club. Iedereen wilde eens waarnemen met een Polarex. Niemand durfde kritiek te uiten op een Polarex (terecht).
Distributie
De distributie en de fabricage van de telescopen is een ander verhaal. In de hoogdagen van de merken wisten niet veel mensen wat de oorsprong van Polarex en Unitron was.
Unitron werd door een Amerikaanse distributeur van optische instrumenten op de markt gebracht. Geen fabrikant. Zij verdeelden onder andere de Nihon Seiko telescopen. Maar kochten ook onderdelen aan bij andere Japanse bedrijven. Op zich kocht Nihon Seiko zijn onderdelen bij verschillende andere onderaannemers aan. Dat merk je zeer duidelijk aan de monteringen van de telescopen. Geen twee monteringen zijn 100% identiek. Er zijn altijd kleine verschillen. De belangrijkste taak van Nihon Seiko en Unitron was de kwaliteitscontrole. Deze was zeer streng.
De distributie in Amerika was simpel via Unitron. In Europa en vooral in de Benelux was het minder eenvoudig. Eerst en vooral waren er verschillende verdelers die elkaar snel opvolgden. De Benelux is dan ook een kleine markt die moeilijk te rendabiliseren is. Dat merken de hedendaagse telescoop speciaalzaken nog altijd.
De distributeurs in Europa waren de ene keer Unitron Amerika en dan direct via Nihon Seiko. Dit maakt dat er een verschil is in de samenstelling van een Polarex en een Unitron telescoop. Andere accessoires en andere verpakking.
De ene keer waren de accessoires gemerkt de andere keren waren het blanco accessoires. Maar ze kwamen telkens van dezelfde Japanse fabrieken.
Het gevolg van deze onzekere distributie in Europa maakte dat er in bepaalde jaren schaarste was. Schaarste, hoge kwaliteit en hogere prijsklasse maakte dat Polarex een zeer gewild merk was. De amateurs die zich nog Polarex herinneren praten altijd over de catalogi en de advertenties waar ze zich aan vergaapten. Meestal waren de Polarex telescopen buiten bereik. Ook ik koesterde de catalogi van Polarex (heb ze nog altijd).
Marketing
United Trading Company (Unitron) was zeer sterk in marketing. Vooruitstrevend zelf. Vanaf de jaren vijftig plaatsten ze advertenties in de belangrijkste astronomische tijdschriften die ook in Europa werden gelezen. Ze maakten gebruik van testimonia. Werkten met afbetalingsplannen. Er was een member-get-member systeem voor clubs. Direct mails met nieuwe producten of accessoires. Etc.
De merken werden zeer sterk bewaakt en de kwaliteit was een prioriteit.
Het gevolg was een grote naamsbekendheid in Amerika en Europa. Nihon Seiko trok resoluut de kaart van de export. Binnen Japan was de Seiko Scope geen groot merk. Daar waren GOTO, Takahashi, Pentax en Nikon de grote spelers.
Carl Zeiss Jena had in Europa een zeer sterke lijn van telescopen. Maar door de mindere marketing en de minder constante kwaliteit waren zij niet zo succesvol.
De "cabinets"
Nu is het evident dat de verpakking essentieel is voor een product. Dat wisten de Japanners in de jaren vijftig ook al.
Alle Polarex telescopen en accessoires waren verpakt in houten kisten. Geen kratten maar een koffer die Nihon Seiko een "Cabinet" noemde. De koffers waren bijzonder goed afgewerkt. Binnenin was er een precieze onderverdeling waardoor de instrumenten zeer goed beschermd werden. Die Cabinets pasten binnen de Japanse traditie van het maken van houten kistjes en verpakkingen. Typische kenmerken van de Cabinets zijn het groene vilt, de slotjes en de handvaten. Een Polarex addict kan al van ver een Polarex kist herkennen zonder die te openen.
Een Polarex zonder cabinet is geen volwaardige telescoop. De hedendaagse betere telescoopmerken weten dit en zorgen nog altijd voor de aangepaste stevige verpakking in tegenstelling tot de povere verpakking van de Chinese telescopen.
De professionele markt
Wat minder gekend is, is dat Nihon Seiko onder zijn eigen merken Seiko Scope en Polarex ook probeerde voet aan de grond te krijgen binnen de professionele markt met zeer grote refractoren met een doormeter tot 9" of 22,5cm. De 5" en 6" telescopen op sierlijke zwarte zuilen hadden succes. Maar van de grotere modellen zijn er maar enkele gemaakt.
Polarex bleef hoofdzakelijk een amateur merk. Er zijn maar enkele professionele sterrenwachten of gefortuneerde amateur die een Big Polarex hadden.
Het einde van het merk en een tijdperk
Typisch aan een Polarex telescoop is de lange witte buis op een zware zwarte montering. Vraag je een kind om een telescoop te tekenen, dan zal het een lange buis tekenen. De Nihon Seiko refractoren waren achromatische lenzenkijkers. Om een kwalitatief hoogstaand beeld te bekomen is een lange brandpuntsafstand nodig. Vandaar de lange buis. Nadeel is dat het beeldveld van een achromaat klein is en niet lichtsterk. De lange buis maakt dat de telescoop niet zo handig is in het vervoer. Buizen van twee meter waren geen uitzondering.
In verhouding waren de doormeters (een van de belangrijkste kenmerken van een telescoop) zeer klein. De meest populaire Polarex had een doormeter van 60mm. Een refractor met een doormeter van 10cm was al een zeer grote telescoop. Nu is een telescoop met een doormeter van 20cm een kleinere amateur telescoop.
De achromatische telescopen waren zeer geschikt voor Maan en planeten. Van deep-sky was nog weinig sprake. Nochtans zijn deze telescopen ook geschikt voor deep-sky en fotografie. De equatoriale monteringen zijn nog altijd van hoge kwaliteit.
Eind jaren zestig en begin jaren zeventig doen de grotere spiegelkijkers en Schmidt Cassegrain telescopen hun intrede op de amateur markt. Compactere, snellere en grotere telescopen aan een lagere prijs. Drie merken positioneren zich zeer agressief op de markt Celestron, Vixen en later Meade. De concurrentie wordt ongelijk.
In de jaren zeventig is er de zware economische crisis en Nihon Seiko heeft de middelen en de visie niet om op deze trein te springen. Ze blijven vasthouden aan de "onhandige" en dure refractoren.
Dan is er de opkomst van de korte refractoren met beter optieken (ED, SD en Apo) die het mogelijk maakten om kortere en snellere refractoren te maken die beter geschikt zijn voor fotografie en deep sky.
Nihon Seiko deed nog een poging om op de markt te blijven door het lanceren van een "opgevouwen" refractor van het type Schaer. Dit waren compactere telescopen gebaseerd op dezelfde objectieven als de gewone lange refractoren. Er werden maar een paar honderd van deze Schaer refractoren gemaakt. Ze waren niet succesvol omdat de distributie faalde.
Halverwege de jaren tachtig stopte de productie van de Seiko Scope. Er werden wel nog telescopen verkocht maar deze werden samengesteld uit beschikbare onderdelen uit verschillende periodes.
Ondertussen kwam er concurrentie uit andere Aziatische landen met goedkopere telescopen van bedenkelijke kwaliteit die nog altijd worden verkocht door grootwarenhuizen.
Begin de jaren negentig was het verhaal uit.
Polarex en Unitron nu
Bijna dertig jaar na het einde van Nihon Seiko beseffen enkele amateur-astronomen terug dat een Polarex wel een schitterende telescoop is.
Het merendeel van de amateur-astronomen blijven met de vooroordelen dat een achromatische refractor minderwaardig is aan een snelle apochromatische refractor en vooral dat die "oude" telescopen onhandig zijn. Over de Chromatische Aberratie van de achromatische lenzen zijn er boeken vol geschreven. Maar ik weet dat wanneer een amateur eenmaal door een Polarex gekeken heeft hij onder de indruk is en stilletjes zijn mening herziet.
Er is een kentering. Op de tweedehandsmarkt in de Verenigde Staten zijn de prijzen voor de Polarex en vooral voor de Unitron telescopen aan het stijgen. Eerst waren het de verzamelaars die op zoek gingen naar de mooie wit en zwarte telescopen. Ze werden opgesteld als een pronkstuk in de living maar nu merken we dat verschillende telescoopmerken terug interesse hebben in de lange achromaten en ze opnieuw gemaakt worden.
De kwaliteit van de Polarex - Unitron accessoires kent in vele gevallen zijn gelijke niet.
Neem nu de Unihex. Een oculair revolver met plaats voor 5 of 6 oculairen met verschillende doormeters. Verschillende merken doen een poging om een oculair revolver op de markt te brengen. Zonder veel succes.
Kenmerkend voor het Nihon Seiko systeem zijn de buisringen. Via een ingenieus systeem van beugels konden allerlei accessoires moeiteloos op de buis worden bevestigd. Het handigste is de Unibalance. Een verschuifbaar gewicht op de buis dat er voor zorgt dat de telescoop altijd in evenwicht is.
De klassieke rack and pinion focuser is uit de mode. De meeste amateurs denken dat deze klassieke Japanse telescopen minderwaardige en kleine focusers gebruikten. De grote Polarex telescopen hebben focusers met een doormeter van 60mm die vrijwel even precies zijn als Feather Touch focuser. Nadeel is dat de focusers niet voorzien zijn voor de moderne 1.25" en 2" oculairen. Om dit te verhelpen hebben we een eigen lijn van adapters op de markt gebracht die het mogelijk maakt om hedendaagse accessoires te gebruiken op de klassieke Polarex en Unitron telescopen.
Mijn Polarex
Is het nostalgie of mijn voorliefde voor mooi afgewerkte telescopen die maakt dat ik Polarex telescopen ben gaan verzamelen?
Mijn eerste Polarex heb ik gekocht toen ik twaalf jaar was. Een kleine 40mm refractor. De kleinste refractor die ooit gemaakt werd. Ik besefte toen nog niet dat het een super ding was. Mij drang naar een grotere telescoop maakte dat ik op mijn zestiende, na aanraden van Dany Cardoen, een grote 75mm Polarex kocht.
Stomweg heb ik die 15 jaar geleden weggedaan voor moderne telescopen. Was zeer ontevreden over de kwaliteit en afwerking van de Chinese telescopen.
Dan de beslissing genomen om terug Polarex te kopen. Dit kon enkel tweedehands.
Nu heb ik een collectie van ongeveer 20 Polarex telescopen. In de Arcturus Sterrenwacht staan er twee of drie Polarex telescopen vast opgesteld. Daarnaast staat er een vaste opstelling met hedendaagse telescopen. Ik betrap mezelf erop dat ik eerst waarneem met de Polarex telescopen en dan pas met de moderne Celestron C11 of de TEC140.
Het is niet eerlijk om een Polarex te vergelijken met een moderne telescoop. Het is een andere manier van waarnemen. Het beeld is anders. Niet direct beter of slechter maar anders. Het beeldveld en het contrast is anders.
De langere brandpuntsafstand is soms beter geschikt voor onze hemelkwaliteit.
We vergeten te vlug dat zeer veel spectaculaire ontdekkingen werden gedaan met de lange achromaten.
Commentaires